H OIKONOMIA TOY ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ--Η ΝΕΑ ΑΙΡΕΣΗ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ-μερική επανάληψη ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΝΕΟ ΙΩΑΚΕΙΜΙΣΜΟΙ.

Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ

Ο καρκίνος τον οποίο κατήγγειλε η επαρχιακή σύνοδος της Arles στα 1262, ήταν ένα απλό φανταστικό δόγμα,ένα περιθωριακό ρεύμα, ένα εφήμερο επεισόδιο στην Χριστιανική ιστορία ή αντιθέτως ήταν ένα φαινόμενο μίας εκπληκτικής εμβέλειας, με ανυπολόγιστες συνέπειες; Η απάντηση δέν προσφέρει αμφιβολίες. «Είναι χαρακτηριστικό της ιδιοφυΐας, έγραψε ηHirch-Reich, να πηγαίνει πέρα απο την εποχή του. Και ακριβώς ο Ιωακείμ άκουσε εσωτερικά και ανακοίνωσε πολύ πρώϊμα την αλλαγή των χρόνων που προετοιμαζόταν, παρότι η ιστορική πραγματικότης, καθώς παρουσιάζεται, λαμβάνει ένα διαφορετικό πρόσωπο, παρότι μερικές ιδέες της ξαναεμφανίζονται μόνον μετά απο αιώνες». 

Τόσο εάν ο Προφήτης ντα Φιόρε υπήρξε ένας αιρετικός ή ένας Άγιος, μία ιδιοφυΐα, ή ένας εμπνευσμένος (φωτισμένος), όσο και εάν υπολογίζεται σαν ο αυθεντικός ανανεωτής ενός Χριστιανισμού πρωτότυπου  ή για τον μύστη μίας θρησκείας ή μίας κοινωνίας ολοκληρωτικώς νέες, σαν αυτόν του οποίου το δόγμα θα οδηγούσε τον Χριστιανισμό στην τελειότητα ή θα είχε σπρώξει, αντιθέτως, στην διαστροφή του, θα κάνουμε λάθος να μήν αναγνωρίσουμε την σπουδαιότητα του. Εξάλλου οι περισσότεροι αξιόλογοι ιστορικοί της εποχής μας που τον συνάντησαν στο πεδίο των ερευνών τους, συμφωνούν στο να τόν θεωρούν με μεγάλη σοβαρότητα.

Ο Karl Lowith είναι, όπως και ο Jacob Burckhardt, δηλωμένος εχθρός όλων των αισιόδοξων φιλοσοφιών της ιστορίας, οι οποίες έχουν εισχωρήσει παντού στους τελευταίους αιώνες, και θεωρούνται όλες τους, άλλες τόσες επικίνδυνες ουτοπίες. Δέν ισχυρίζεται πώς ο Ιωακείμ τις πρόβλεψε όπως ακριβώς εμφανίστηκαν, ούτε αυτός ούτε ο Λούθηρος μπορούσαν να προβλέψουν τί πράγμα θα είχαν προκαλέσει. Δέν του αποδίδει θεωρίες οι οποίες πολύ συχνά δέν είναι κληρονομιά αλλά διαστροφή της σκέψης του, και όμως παρ’όλα αυτά τον αναγνωρίζει σαν σχολάρχη ενός απο τα ισχυρότερα πνευματικά και κοινωνικά κινήματα των τελευταίων αιώνων.Σύμφωνα με τον Michel Collinet ο Ιωακείμ είδε, κάτι θεμελιώδες, και πολύ πρίν τον Χέγκελ, πώς η ιστορία είναι μία λογική του πνεύματος. Μέσω της εξηγήσεως τού δόγματος της Αγίας Τριάδος που προήλθε απο αυτόν, ισχυρίζεται ο Ernst Benz ολόκληρη η παλιά δομή της Εκκλησίας μεταμορφώθηκε και εξ’αυτής προέκυψαν συνέπειες επαναστατικές. Για πρώτη φορά η ιστορία τής σωτηρίας φανερώνεται σαν ένας προοδευτικός διαφωτισμός του ανθρώπου. Για τον Walter Kasper, καθολικοί και προτεστάντες, έχοντας αφήσει τραγικά και δραματικά να τους ξεφύγει το επίπεδο του μέλλοντος και η προφητική λειτουργία, εγκατέλειψαν το Ευαγγέλιο της ΕΛΠΙΔΟΣ, σε μία εκκοσμικευμένη μορφή, στις μοντέρνες φιλοσοφίες της ιστορίας, στον Σέλλινγκ, στον Χέγκελ, στον Μάρξ, και στις ιδεολογίες ενός Τρίτου Ράϊχ, οι οποίες δέν σταμάτησαν ποτέ να φυτρώνουν μετά τον Ιωακείμ ντα Φιόρε. Ο Ιωακείμ είναι τελικώς το σύμβολο και το πρακτικό κέντρο της Ελπίδος του Χριστιανισμού όπως αναπτύσσεται και μεταλλάσσεται μέχρι τις μέρες μας. Οι μονογραφίες, όπως τούJose Saranyana, αφιερωμένες στον Ιωακείμ ντα Φιόρε και στον Ακινάτη, δείχνουν πώς η Καθολική Θεολογία αρχίζει και αυτή να παίρνει στα σοβαρά τον Ιωακείμ.

Ο Ιωακείμ λοιπόν δυστυχώς εμπνέει σαν ζωντανή δύναμις πνευματικά κινήματα τα οποία δέν θέλουν να εξέλθουν απο τα σύνορα του Χριστιανισμού. Ο Ιωακείμ είναι σήμερα η εγγύηση του μοντερνισμού. Ο Fr. Heiler, ανέτρεχε σ’αυτόν, στο οικουμενικό του όνειρο μίας πλήρους μεταμορφώσεως του Παπικού θεσμού «Ο Ιωακείμ δέν ανέμενε ίσως έναν αγγελικό Πάπα, ο οποίος θα εξασκούσε το έργο του ταπεινά, συμμορφούμενος απο το παράδοξο του Χριστου; Δέν διέβλεπε μία πνευματική Εκκλησία η οποία απελευθερωμένη απο όλες τις γήϊνες φιλοσοξίες, θα άστραφτε με μεγαλύτερη λάμψη; Η σύγχρονη Γνώση αναφέρεται και σ’αυτόν εξάλλου: έτσι σε μία μελέτη του ο Henry Corbin, Η πνευματικότης του Ναού (Spiritualite du Temple) εκφράζει την πεποίθησί του πώς για να εμβαθύνουμε την ουσιώδη ιδέα μίας Ecclesia Joannis πρέπει να ενώσουμε την θεολογία των τριών βασιλείων του Ιωακείμ ντα Φιόρε και τις αναφορές στον Παράκλητο, ταυτισμένον με τον XII Ιμάμη, η οποία διατυπώθηκε σε κείνη την άλλη οικογένεια της παραδόσεως τού Αβραάμ, στο Ισλάμ, απο τους στοχαστές και απο τους πνευματικούς τής σιϊτικής παραδόσεως.

Για την Χριστιανική παράδοση, η ιστορία είναι αμφίσημη. Δέν αφορά απλώς την άρνηση τής προόδου κάθε είδους που μπορεί να πραγματοποιηθεί στην διάρκεια της (όπως και οπισθοδρομήσεις) και απο αυτή την άποψη οι εννοιολογήσεις μας δέν μπορούν να εξισούνται με εκείνες της αρχαιότητος, ούτε της Εθνικής, ούτε της Χριστιανικής. Αλλά σε κάθε ιστορική κατάσταση ο άνθρωπος τίθεται εμπρός στην εναλλακτική οδό της μοίρας του. Η ιστορία είναι ένα δράμα, του οποίου, η αποκάλυψη του Χριστού απάλυνε μόνον τον χαρακτήρα του. Θα παραμείνει τέτοιος μέχρι το τέλος αυτού του κόσμου ή όπως έλεγαν τον καιρό της αρχής του Χριστιανισμού, αυτού του Αιώνος».Ομως με την αναγγελία μίας Εποχής του Πνεύματος, ο Ιωακείμ ντα Φιόρε, εισήγαγε στα πνεύματα την ιδέα μίας ξαφνικής προόδου, μοιραίας, ανεπίστροφης, που οφείλεται στο πέρασμα απο μία εποχή στην άλλη στο εσωτερικό του ίδιου του χρόνου, κάτι δηλαδή που εξισούται τελικώς με αυτό που θα είναι, με την μοντέρνα σημασία της λέξης, «η επανάσταση». Γι’αυτό και χαρακτήρισαν το έργο του Ιωακείμ σαν την «θεολογική εποχή τής επαναστάσεως». Μία μέρα με έναν απόλυτο και καθοριστικό τρόπο, η ζωή θα αλλάξει. Θα είναι η εποχή των μοναχών. Έλεγε ο Ιωακείμ. Μία εποχή σοφή, πνευματική, ειρηνική, αγαπητική, η οποία δέν θα γνωρίσει πλέον τις βαρειές δομές, ούτε τον δυαλισμό της Εκκλησίας και του Κράτους. Μία μεγάλη Τάξη στοχαστική θα είναι η διοικητική Τάξη αυτής της νέας κοινωνίας και θα κυριαρχήσει όλη τη γή. Πώς να μήν βρούμε γύρω μας λοιπόν, εκκοσμικευμένο αυτό το μεγάλο όνειρο; Η κυριαρχία αυτών που «βλέπουν» αντικαθίσταται απλώς απο την κυριαρχία αυτών που «γνωρίζουν». Απο πολύ καιρό, οι συνέπειες τής αλληλοδιαδοχής τού Ιωακειμισμού ήταν, όπως είδαμε εκκοσμικευμένες παντού, με μορφές αγνώριστες μερικές φορές, ή συναντιούνταν μόνον σε μερικές περιθωριακές σέκτες, οι οποίες δέν ακουμπούσαν την ζωή της μεγάλης Εκκλησίας. Θα μπορούσαμε να τον εκλάβουμε καθ’εαυτό, για μία νεκρή αίρεση, φακελλωμένη, ένα απλό αντικείμενο της ιστορικής περιέργειας. Και τώρα ξαφνικά στο δεύτερο μέρος του 20ού αιώνος, γινόμαστε μέρτυρες της επανόδου της, στην ίδια την καρδιά της Εκκλησίας. Μόνο που αντί για τον ίδιο τον Ιωακείμ οι οπαδοί της θυμίζουν τον ερμηνευτή του, τον Gerardo di san Donnino, διότι δέν αναγγέλουν το άνοιγμα, την εμφανιση του πνεύματος σε κάποιο μέλλον, αλλά το βλέπουν και το κηρύττουν ήδη στο παρόν, μέσα στους ίδιους. Αυτοί οι ίδιοι είναι τα όργανά του.Τονίζουν στο έπακρο το σχίσμα ανάμεσα στην Εκκλησία του παρελθόντος, γερασμένης πλέον, και σε εκείνη του μέλλοντος, που ανατέλλει σήμερα κιόλας σε κάποιο ξεχωριστό μέρος που ακτινοβολεί απο νεότητα.

Παρατηρείται όμως σε όλες τις εκδοχές τής αιρέσεως, στο θεμέλιό τους, μία ίδια γραμμική έννοια του χρόνου, που πιστεύει πώς δέν μπορεί να συγκεντρώσει και να δεχθεί τίποτε καινούργιο παρά μόνον μέσω τής απορρίψεως του παληού.

Δέν πρόκειται πλέον για ζωντανή παράδοση. Στην θέση μίας προωθητικής δυνάμεως και μίας ανανεωτικής αρχής, η παράδοση είναι πλέον μόνον ένα βάρος το οποίο πρέπει να ξεφορτωθούμε. Δέν πρόκειται πλέον για την εμβάθυνση του ιδίου και σταθερού μυστηρίου, το οποίο εισήλθε στην ιστορία μία φορά για πάντα, και ενεργεί για να φωτίσει με κατάλληλο τρόπο, διαρκώς μεταβαλλόμενες πάντοτε καταστάσεις. Δέν αναγνωρίζεται στην παράδοση τίποτε άλλο απο μία διακοπτόμενη σειρά πεποιθήσεων και στάσεων, θεσμών και θεωριών, που βοήθησαν βεβείως στην ετοιμασία τού τελικού διαφωτισμού, αλλά τα οποία προοριζόταν εξ’αρχής να εξαφανιστούν απέναντί του.

Χωρισμένο απο τον Χριστό, το πνεύμα μπορεί να γίνει οτιδήποτε. Μπορεί να γίνει, για παράδειγμα το ιδεώδες της μοντέρνας κριτικής, ή επίσης της τέλειας κοινωνίας. Δέν είναι του Πατρός το πνεύμα, περισσότερο απο όσο είναι του Υιού. Η Τριάδα αποδομήθηκε. Τίποτε δέν εμποδίζει πλέον να εορτάσουμε μία πλήρη απελευθέρωση, κυματίζοντας σε κάθε άνεμο δογματικό!

Μέσα στο ίδιο το εσωτερικό της Εκκλησίας, στην πραγματικότητα σχεδόν συνειδητά, παρότι αρνούμαστε να το ομολογήσουμε, μπορούν να ανιχνευθούν με ευκολία, στους νεώτερους και λιγότερο σημαντικούς οπαδούς, οι σχολές εκείνων που ολοκλήρωσαν εδώ και καιρό την εκκοσμίκευσή τους!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.