Αρχιεπίσκοπος Κρήτης άγιος Ανδρέας Στην Ύψωση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού. (Λόγος Α΄)

α΄. Εορτάζομε την πανήγυρι του Σταυρού, και όλο το πλήρωμα της Εκκλησίας καταφωτίζεται. Εορτάζομε την πανήγυρι του Σταυρού, και όλη η οικουμένη φωταγωγείται και γεμίζει με ακτίνες θεϊκής χαράς. Εορτάζομε την πανηγύρι του Σταυρού, διά του οποίου το σκοτάδι (της αμαρτίας) εδιώχθη, και ήλθε το φως (της αρετής). Εορτάζομε την πανηγύρι του Σταυρού, και υψούμεθα πνευματικώς μαζί με τον Σταυρωθέντα Σωτήρα μας, αφήνοντας κάτω την γη με την αμαρτία, δια να κερδίσουμε τα άνω αγαθά. Υψώνεται ο Σταυρός, και υψώνει μαζί του την ανθρωπότητα, που, λόγω της αμαρτίας της, ήταν πεσμένη κάτω. Υψώνεται ο Σταυρός, και ταπεινώνει την αυθάδη έπαρση των δαιμόνων. Υψώνεται ο Σταυρός, και η εναντία δύναμις του πονηρού υποχωρεί και ταπεινώνεται. Υψώνεται ο Σταυρός, και συναθροίζεται το πλήρωμα της Εκκλησίας. Υψώνεται ο Σταυρός, και αι πόλεις εορτάζουν πανηγυρικώς· οι δε λαοί προσφέρουν χαρούμενοι τας αναιμάκτους θυσίας εις τον Θεόν. Διότι και μόνη η μνήμη του Σταυρού είναι υπόθεση μεγάλης χαράς, και αποδίωξη της λύπης.

β΄. Αλλά και το να βλέπη κανείς τον τύπον του Σταυρού, πόσον μεγάλο πράγμα είναι! Διότι εκείνος πού βλέπει τον Σταυρόν, γεμίζει ανδρεία και διώχνει την δειλία. Τόσο μεγάλο πράγμα είναι ο Σταυρός! Και αυτός πού θα τον κάνει κτήμα του, θα έχει αποκτήσει ένα θησαυρό. Ίσως να νομίζετε ότι ονομάζω θησαυρό τον χρυσόν, ή τα μαργαριτάρια, ή τούς βαρύτιμους Ινδικούς λίθους, δια τα οποία χαίρουν οι σαρκικοί άνθρωποι, ασχολούμενοι με τα μικρά και ανάξια λόγου πράγματα. Εγώ όμως ονομάζω θησαυρό —και δικαίως— εκείνο το ωραιότατο και πολύτιμο πράγμα και όνομα, επάνω στο οποίο και διά του οποίου επετεύχθη όλη η υπόθεση της σωτηρίας μας. Διότι εάν δεν υπήρχε ο Σταυρός, ο Χριστός δεν θα εσταυρώνετο. Εάν δεν υπήρχε ο Σταυρός, ο Χριστός —η αληθινή ζωή— δεν θα εκαρφώνετο επάνω εις το Ξύλον αυτό· και εάν δεν εκαρφώνετο δεν θα ανέβλυζον από την Πλευράν οι βρύσες της αφθαρσίας «αίμα και ύδωρ», τα οποία εστάθησαν καθάρσια όλου του κόσμου. Δεν θα εσχίζετο το χειρόγραφο της αμαρτίας, δεν θα είχαμε την πνευματική ελευθερία μας· ούτε θα απελαμβάναμε το «ξύλον της ζωής»· ο Παράδεισος δεν θα ανοιγόταν· η «στρεφόμενη φλογίνη ρομφαία» δεν θα άφηνε ελεύθερη την είσοδο προς την Εδέμ· ούτε ο Ληστής θα εισερχόταν εις τον Παράδεισο.

γ΄. Διατί τα λέγω αυτά; Εάν δεν ήτο ο Σταυρός, δεν θα ήρχετο ο Χριστός επί της γης· και εάν ο Χριστός δεν ήρχετο, δεν θα υπήρχε η Παρθένος. Και εάν δεν υπήρχε η Παρθένος, ούτε Γέννησις Χριστού δευτέρα θα υφίστατο. Δεν θα συνανεστρέφετο ο Θεός ανάμεσα στους ανθρώπους· δεν θα υπήρχε τόκος, ούτε φάτνη, ούτε σπάργανα, ούτε οκταήμερος περιτομή, ούτε υποταγή εις τους γονείς Του, ούτε αύξησις ηλικίας, ούτε αύξησις σώματος, ούτε φανέρωσις Αυτού, ούτε βάπτισμα, ούτε θαύματα, ούτε ο προδότης Ιούδας, ούτε η δίκη του Πιλάτου, ούτε το θράσος των Ιουδαίων που ζητούσαν επιμόνως να σταυρώσουν τον Αθώον.

Και εάν δεν υπήρχε Σταυρός, δεν θα συνετρίβετο ο θάνατος, δεν θα εγυμνούτο ο άδης, δεν θα ενεκρώνετο το πονηρό φίδι, ο διάβολος. Δι’ αυτό είναι πολύ μεγάλο και τίμιο πράγμα ο Σταυρός. Μεγάλο, διότι πάρα πολλά αγαθά και ευεργεσίαι έγιναν δι’ αυτού. Τόσο πολλά, καθ’ όσον και τα θαύματα και τα Πάθη του Χριστού υπερνικούν κάθε δύναμι λόγου και εκφράσεως. Είναι τίμιον επίσης, διότι ο Σταυρός σημαίνει: Θείον Πάθος και τρόπαιον. Πάθος, λόγω του ότι ο απαθής Χριστός, εκουσίως υπέστη σταυρικόν θάνατον, τρόπαιον δε, διότι ο διάβολος ετραυματίσθη δια του Σταυρού, και μαζί του ενικήθη και ο θάνατος. Συνετρίβησαν επίσης αι πύλαι του άδου, και τέλος, ο Σταυρός έγινε δι’ όλον τον κόσμον κοινή σωτηρία.

δ΄. Ο Σταυρός είναι ελπίς των Χριστιανών, σωτήρ των απεγνωσμένων, λιμάνι γι’ αυτούς που ευρίσκονται σε δύσκολες βιωτικές περιστάσεις, ιατρός για τους ασθενείς· απομακρύνει τα πάθη, δίδει την υγεία, δίδει την ζωή στους πνευματικά νεκρούς, καθοδηγεί προς την ευσέβεια, αποστομώνει την βλασφημία.

Ο Σταυρός είναι όπλο κατά των εχθρών, πνευματική ράβδος δια τους βασιλείς· το κάλλος του βασιλικού στέμματος· τύπος που έχει ένα βαθύτερο πνευματικό νόημα, ράβδος δυνάμεως, είναι το στήριγμα της Πίστεως, πνευματική βακτηρία για τα γηρατειά, οδηγός των τυφλών, φως δια τους εσκοτισμένους, παιδαγωγός των αφρόνων, διδάσκαλος των νηπίων, συντριβή της αμαρτίας, φανέρωσις μετανοίας· αποτελεί εγγύησιν αρετής και δικαιοσύνης.

Ο Σταυρός είναι σκάλα που ανεβάζει εις τους Ουρανούς· οδός, που οδηγεί προς την αρετήν· είναι πρόξενος ζωής πνευματικής· κατάργησις του θανάτου, απαλλαγή από την φθορά. Έχει την δύναμιν να σβήση την φλόγα των παθών και του αιωνίου πνευματικού θανάτου· δίδει εις την ψυχήν την παρρησία προς τον Θεόν· είναι το κλειδί διά την Βασιλεία των Ουρανών.

ε΄. Ο Σταυρός είναι φύλαξ κατά την νύκτα, πύργος κατά την ημέρα, χειραγωγός μέσα εις το σκοτάδι, χαλινάρι σε περιπτώσεις υπερβολικής χαράς, ψυχαγωγός σε περιστάσεις θλίψεων, συντελεί εις συμφιλίωσιν είναι παρακλη¬τικός, φιλικός, υπερασπιστής· μας προφυλάττει και μας βοηθεί.

Ο Σταυρός είναι βοηθός εις τους πειρασμούς μας, σωτήρ εις τούς κινδύνους, παρήγορος εις τας θλίψεις, βοηθός εις τας ανάγκας, κυβερνήτης εις την θάλασσαν, ανακούφισις εις τας συμφοράς. Ο Σταυρός φυλάσσει αυτούς που αναπαύονται την νύκτα, αγρυπνεί με τους αγρυπνούντας, βοηθά τους κουρασμένους.

Ο Σταυρός είναι ενδυνάμωσις των εξαντλημένων και αδυνάτων, ανάπαυσις των κοπιώντων, τροφή των πεινασμένων, ισχύς των νηστευόντων, εκπαιδευτής των αγωνιστών, σκέπη των γυμνών, σύντροφος εις τας οδοιπορίας των ξενιτευόντων.

Ο Σταυρός είναι σωφρονιστής των πλουσίων, προνοητής διά τους πτωχούς, προστάτης των χηρών, αντιλήπτωρ των ορφανών. Ο Σταυρός είναι τιμή διά τους άρχοντας, δύναμις διά τους βασιλείς, νίκη διά τους στρατηγούς, δόξα διά τους Ιερείς· είναι επίσης σύντροφος των Παρθένων, σφραγίς, επικύρωσις και ασφάλεια της αγνότητας, σύνδεσμος της συζυγίας.

Ο Σταυρός είναι φύλαξ των πόλεων, ασφάλεια των σπιτιών, σύνδεσμος της φιλίας, οχύρωμα κατά των εχθρών, αντίπαλος των πολεμίων, διώκτης των παθών, σκόνταμα και εμπόδιον των βαρβάρων, βραβευτής της ειρήνης, συμφιλίωσις του κόσμου, κατάργησις των ορίων, παροχή και εξασφάλισις της αγάπης, ύψος του ουρανού, βάθος της γης, σύνθεσις όλης της κτίσεως, του μήκους αυτής που βλέπουμε, και του πλάτους της οικουμέ¬νης· και διά να ειπώ με λίγα λόγια: ο Σταυρός είναι το κεφάλαιον των Αχράντων Παθών του Χριστού, και η κορυφή των θαυμάτων που έγιναν δι’ ημάς.

ς΄. Ονομάζεται επίσης δόξα Χριστού και ύψος Χριστού· ομοίως νοείται ως ποτήριον επιθυμητόν, και συμπέρασμα των Παθών του Χριστού, τα οποία ο Κύριος υπέμεινε διά την σωτηρίαν μας. Ότι δε ο Σταυρός είναι δόξα Χριστού, άκουσε τον ίδιο να το λέγη• «Νυν εδοξάσθη ο Υιός του ανθρώπου, και ο Θεός εδοξάσθη εν Αυτώ»· και πάλιν· «Δόξασόν με Συ, Πάτερ, παρά σεαυτώ τη δόξη η είχον προ του τον κόσμον είναι παρά Σοι»· και πάλιν· «Πάτερ, δόξασόν Σου το όνομα. Ήλθεν ουν φωνή εκ του Ουρανού· και εδόξασα και πάλιν δοξάσω». Δόξαν δε εδώ λέγει τας μεταβολάς και την συμπάθειαν των στοιχείων της φύσεως, που συνέβησαν τότε κατά την Σταύρωσιν του Κυρίου· διότι έπρεπε και αυτά τα κτίσματα να συμμετά¬σχουν εις το Πάθος του Κτίστου.

Ότι δε, ο Σταυρός είναι και ύψος Χριστού, άκουσε τι λέγει ο ίδιος• «Καγώ εάν υψωθώ εκ της γης, πάντας ελκύσω προς εμαυτόν»· το ίδιο λέγει και αλλού· «Και καθώς Μωϋσής ύψωσε τον όφιν εν τη ερήμω, ούτως υψωθήναι δει τον Υιόν του ανθρώπου». Διατί; «Ίνα πας», λέγει, «ο πιστεύων εις Αυτόν μη απόληται, άλλ’ έχη ζωήν αιώνιον». Βλέπεις ότι ο Σταυρός είναι δόξα και ύψος του Χριστού;

ζ΄. Θέλεις δε, να μάθης ότι όπου ύψος, εκεί ακολουθεί και δόξα; Άκουε τον Δαυΐδ που λέγει· «Υψώθητι επί τους ουρανούς, ο Θεός, και επί πάσαν την γην η δόξα Σου». Ομοίως και τον Ησαΐα να λέγη ως εκ προσώπου του Χριστού· «Νυν αναστήσομαι, λέγει Κύριος, νυν δοξασθήσομαι, νυν υψωθήσομαι». Επειδή λοιπόν, ο Σταυρός είναι ύψος του Χριστού, υψούται δε σήμερα ο Σταυρός, ακόλουθον είναι να δοξάζεται ο Χριστός.

Υψούται λοιπόν ο Σταυρός σήμερα, διά να δοξασθή ο Χριστός. Δεν υψούται ο Χριστός, διά να δοξασθή ο Σταυρός· αλλά υψούται ο Σταυρός, διά να δοξασθή ο Χριστός. Δοξάζεται δε ο Χριστός, διά να υψώση και μας μαζί με τον εαυτόν Του. Υψώνεται λοιπόν ο Σταυρός, και μαζί του υψώνει και το φρόνημα των ευσεβών Χριστιανών. Δοξάζεται ο Χριστός, και δοξάζει μαζί Του και αυτούς που Τον δοξάζουν. Υψούται ο Σταυρός, και συντρίβει την υπερηφάνεια των δαιμόνων. Δοξάζεται ο Χριστός, και εντροπιάζει τον αρχέκακον διάβολον.

Υψούται ο Σταυρός, και ανορθώνει εκείνους που καταπίπτουν. Δοξάζεται ο Χριστός, και διαλύει την εντροπήν εκείνων που έπεσαν εις την αμαρτίαν. Υψούται ο Σταυρός, και γκρεμίζονται τα είδωλα. Δοξάζεται ο Χριστός, και τραυματίζεται ο διάβολος. Υψούται ο Σταυρός, όχι μόνον διότι υψώθη ο Χριστός επάνω εις αυτόν, αλλά διατί με την φανέρωσίν του, ήλεγξε την μωρία και την υπερηφάνεια των Ιουδαίων. Από πού εφανερώθη; Από τα έγκατα της γης. Πότε εφανερώθη; Εις την εποχήν των Βασιλέων που επίστευσαν εις τον Χριστόν· όχι όπως μερικοί έπλασαν τάχα με την φαντασία τους, εξαπατώντας τους πολλούς με πιθανολογίας, αλλά με μίαν θείαν και απλήν δύναμιν, με μίαν όντως επινόησιν σταθεράς πίστεως· διότι επρόκειτο διά Θεϊκόν Κειμήλιον.

η΄. Μετά δηλαδή τον σταυρικόν θάνατον, ο Κύριος της ζωής και του θανάτου ανέστη τριήμερος· οι Ιουδαίοι λοιπόν γεμάτοι φθόνον, και φοβούμενοι μήπως κάτι τι από το σεπτόν και μακάριον Πάθος διασωθή, και γίνη διά μεν τους Ιουδαίους έλεγχος και τιμωρία, διά δε τους πιστεύοντας εις τον Χριστόν φυλακτήριον, έθαψαν μέσα εις την γην τον θησαυρόν, εννοώ τον Σταυρόν και όλα τα σχετικά με αυτόν: τους Ήλους, λέγω, την Λόγχην, και τον τίτλον τον οποίον ο Πιλάτος έγραψε και ετοποθέτησε εις τον Σταυρόν. Έπειτα όταν ο Θεός ανέθε¬σε την βασιλείαν και όλην την Ρωμαϊκήν διοίκησιν εις τους Χρι-στιανούς, ευδόκησε τότε να μας ευεργετήση μέσω μιας Βασιλί-δος ευσεβούς γυναικός, πού είχε πράγματι βασιλικόν φρόνημα, όταν ο υιός της ήτο Βασιλεύς των Χριστιανών.

Η Βασιλομήτωρ αυτή με θείαν σοφίαν, άλλοτε με βασιλική σοβαρότητα, άλλοτε δε με κολακείες, εις όλα όμως με βασιλική συμπεριφορά, κατώρθωσε να κάμψη την σκληράν καρδίαν των Ιουδαίων. Έτσι με αυτήν την αναζήτησιν και σχεδόν χωρίς κόπο, εφανερώθη ο κοινός αυτός θησαυρός, που γρήγορα ο Θεός ως δώρον έδωσε προς την Αγίαν αυτήν γυναίκα. Αυτόν λέγω τον Τίμιον του Κυρίου Σταυρόν, ο οποίος σήμερα υψούται εις όλον τον κόσμον, μαζί με όλα εκείνα που συνετέλεσαν εις την οικονομίαν του μακαρίου και σωτηρίου διά τον κόσμον θείου Πάθους.

θ΄. Αυτό λοιπόν εορτάζομε σήμερα· διά τούτο πανηγυρίζομεν για το ότι εφανερώθη σήμερα το άγιον εκείνο Ξύλον που από παλαιά εκρύπτετο· για το ότι ο κρυμμένος θησαυρός, έλαμψεν ωσάν άλλος χρυσός μέσα από τα σπλάγχνα της γης· για το ότι απεκαλύφθη το μέχρι τώρα θαμμένο επίσημο λάβαρον της Χριστιανωσύνης· για το ότι η αλαζονεία και η έπαρσις των δαιμόνων ηρέμησε, με την φανέρωσιν του Σταυ-ρού· για το ότι αυτό που από την φύσι του είναι ξίφος κατά των έχθρων, εφανερώθη μέσα από την γην· για το ότι η Εκκλησία έλαβε πάλι τον στολισμόν της· για το ότι την «δραχμήν» που έχασε, την ευρήκαν οι Βασιλείς.

Αυτός είναι ο Σταυρός του Κυρίου, το Δεσποτικόν «σημείον», το σωτήριον όπλον, η βασιλική δύναμις, το τρόπαιον της νίκης, το σημείον διαχωρισμού αλλά και της ενώσεως των Ουρανίων και των επιγείων, η νομοθεσία των πιστών, η κορυφή και ο επίλογος των Αποστόλων, το τηλεσκόπιο των Προφητών, το στεφάνι των Μαρτύρων, ο αρραβών των προσκυνούντων τον Χριστόν.

ι΄. Διότι από τότε που έχομε τον Σταυρόν, ο Χριστός προσκυνείται· από τότε που έχομε τον Σταυρόν, ο Υιός του Θεού εγνωρίσθη και επιστεύθη· από τότε που έχομε τον Σταυρόν, η Ιουδαϊκή θρησκεία κατηργήθη, η ειδωλολατρεία έσβησε, η Χριστιανική Πίστις και ζωή ανέτειλε και επεκράτησε· ο αέρας ηγιάσθη, ηλευθερώθημεν από τας ειδωλολατρικάς θυσί¬ας, εγεύθημεν την αναίμακτον λατρείαν. Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, έχομε απαλλαγεί από τας δαιμονικάς αναθυμιάσεις· αντιθέτως, μπορούμε να μετέχωμε πλέον της Πνευματικής ευωδιάς του «κενωθέντος Μύρου». Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, αι γεννήσεις και καταγωγαί των ψευδοθεών της Μυθολογίας εξηφανίσθησαν. Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, εγνωρίσαμε το μυστήριον της θείας Πίστεώς μας· από τότε που έχομε τον Σταυρόν, εμάθαμε ότι, η υπεράρχιος αρχή, δηλαδή ό Θεός Λόγος, προήλθε εκ της προανάρχου αρχής, δηλαδή τον Θεό Πατέρα, αχρόνως και θεοπρεπώς.

ια΄. Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, έχομε διδαχθή την Πίστιν εις Πατέρα, Υιόν και Άγιον Πνεύμα, και απαλλαχθήκαμε από την καταστρεπτική φθορά της ειδωλολα¬τρικής ματαιολογίας και φλυαρίας. Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, απερρίψαμε τις σκιές των τυπικών συμβόλων, και κατεφωτίσθημεν με το φως της αληθείας διά της θείας Χάριτος. Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, ο θάνατος έχει καταφρονηθή, οι δαίμονες έχουν σαστίσει, τα είδωλα συνετρίβησαν, αι θυσίαι των ζώων έχουν εκλείψει, τα ειδωλεία έχουν καταστραφή. Παντού υπάρχουν Εκκλησίαι, ιερά θυσιαστήρια, ψαλμωδίες, αγρυπνίες, θεολογικαί διδασκαλίαι, Βαπτίσματα, συμφιλιώσεις των πιστών, θεία μελέτη και γνώσις των Αγίων Γραφών, περιφρόνησις των γηίνων, κτήσις των Ουρανίων, ένωσις με τον Θεόν. Και διατί να λέγω πολλά; Από τότε που έχομε τον Σταυρόν, οι άνθρωποι συμπολιτεύονται με τους Αγγέλους, και αυτός ο Ουρανός είναι πλέον προσιτός διά τους επιγείους· ο δε Θεός, διά της θείας Χάριτος και ενεργείας Του, γίνεται πλέον μεθεκτός από τους ανθρώπους.

ιβ΄. Αλλ’ ω Τίμιε Σταυρέ, το πολυδοξασμένο καύχημα του Κυρίου και ημών! Ω Ξύλον ένδοξον, επάνω εις το οποίον ο Χριστός ετεντώθη! Φυτόν που εξασφαλίζει την αθανασίαν, εκ του οποίου ο Χριστός ο αληθινός βότρυς, ανέβλυσε για μας ποτόν που δίδει αληθινή ζωή. Ω Σταυρέ, διά του οποίου εσχίσθη το χειρόγραφον της αμαρτίας, και έτσι έγινε αιτία να γραφή το συμβόλαιον της ελευθερίας. Ω Σταυρέ, θησαυρέ απεί¬ρων αγαθών! Πρόξενε του Παραδείσου, κάτοχε της Βασιλείας των Ουρανών, συ που ελευθερώνεις από τα αμαρτήματα και δίδεις τα κατορθώματα. Σε ο Χριστός με την Σταύρωσίν Του ανέδειξε Ξύλον αθανασίας. Σε ο Χριστός, με το να προσηλωθή επάνω σου, ετοποθέτησε σαν άλλη σκάλα που οδηγείς προς τους Ουρανούς. Σε ο Χριστός, με το να κρεμασθή επάνω σου, ανέδει-ξε πρόξενον ευλογίας. Σε ο Χριστός, με το τάνυσμά Του, κατέ-στησε ικανόν να ελευθερώνης από τα δεσμά της αμαρτίας, αυτούς που είναι δέσμιοι εις αυτήν.

Με το να υψωθή ο Χριστός με την θέλησίν Του επάνω στο ικρίωμά σου, ύψωσε μαζί Του τον κόσμον. Με το να υψωθή σε σένα ο Χριστός για χάρι δική μας, αχρήστευσε τον υψωθέντα χάλκινον όφιν. Δεν υπάρχει πλέον εις τον δρόμον φίδι που να δαγκώνη και να κεντά την πτέρναν. Δεν υπάρχει πλέον ο «χαλκούς όφις» ο οποίος όταν εβλέπετο εθεράπευε τα δαγκάματα των φιδιών. Δεν υπάρχει πλέον το: «Επικατάρατος πας ο κρεμάμενος επί ξύλου». Πώς, και με ποίον τρόπον; Με το να μεταβάλη την κατάραν εις ευλογίαν ο ευλογημένος Ιησούς, ο Υιός του Θεού. Δεν είναι πλέον κατηραμένος ο σταυρός, επειδή η κατάρα εκαρφώθη επάνω εις τον Σταυρόν· αυτήν την κατάραν ο Χριστός την απεμάκρυνε, αντ’ αυτής δε, εισήγαγε την ευλογίαν.

ιγ΄. Τούτος ο Σταυρός του Κυρίου, μας έφερε όλα τα καλά. Τούτος ο Σταυρός του Δεσπότου, έχει πολλά ονόματα. Ο Σταυρός ονομάζεται: ράβδος ευθύτητος, βασιλείας, δυνάμεως και κληρονομίας: «Ο Θρόνος Σου, ο Θεός, εις τον αιώνα του αιώνος, ράβδος ευθύτητος η ράβδος της Βασιλείας Σου»· «Ελυτρώσω ράβδον κληρονομίας Σου»· «Ράβδον δυνά¬μεως εξαποστελεί Σοι Κύριος εκ Σιών». Ονομάζεται επίσης βακτηρία: «Η ράβδος Σου και η βακτηρία Σου, αύται με παρεκάλεσαν». Ονομάζεται και Ξύλον ζωής: «Ξύλον ζωής έστι πάσι τοις αντεχομένοις αυτού, και τοις επερειδομένοις επ’ αυτόν ως επί Κύριον ασφαλής». Είναι «Ξύλον πεφυτευμένον», καθώς αναφέρει κάπου ο Δαυίδ, «παρά τας διεξόδους των υδάτων»· ποίων υδάτων; Των θεοπνεύστων Γραφών.

Ονομάζεται και υποπόδιον: «Υψούτε Κύριον τον Θεόν ημών, και προσκυνείτε τω υποποδίω των ποδών Αυτού, ότι Άγιος έστι». Ονομάζεται και τόπος: «Εισελευσόμεθα εις τα σκηνώματα Αυτού, προσκυνήσωμεν εις τον τόπον, ου έστησαν οι πόδες Αυτού»· «ει δώσω ύπνον τοις οφθαλμοίς μου και τοις βλεφάροις μου νυσταγμόν και ανάπαυσιν τοις κροτάφοις μου, έως ου εύρω τόπον τω Κυρίω, σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ».

Τούτον τον Σταυρόν υποδηλούσε και συμβολικώς προεμήνυε ο Πατριάρχης Ιακώβ, τοποθετώντας τα χέρια του εναλλάξ και σταυροειδώς επάνω εις τα εγγόνια του προς ευλογίαν. Αυτόν τον Σταυρόν πάλιν προτυπών ο ίδιος, προσεκύνησεν εις το άκρον της ράβδου του υιού του Ιωσήφ. Προτύπωσις επίσης του Σταυρού ήτο η ράβδος του ιδίου Πατριάρχου Ιακώβ, όταν επέρασε τον ποταμόν Ιορδάνην διότι λέγει: «Εν τη ράβδω μου ταύτη διέβην τον Ιορδάνην». Και λίγο πιο πριν, εφανερώνετο εις τον Αβραάμ το σημείον του Σταυρού, προτυπούμενον ανάμεσα εις τα κέρατα του κριού, όταν επρόσφερε την τυπικήν θυσίαν του προβάτου, η οποία ήτο μία μυστική προτύπωσις του Σταυρωθέντος Χριστού.

ιδ΄. Σταυρού προτύπωσις ήτο και ο Ισαάκ, ο οποίος εφορτώθη τα ξύλα της θυσίας, και ακολουθούσε δρομαίως τον πάτερα του, ο οποίος βιαζόταν να κάμη την θυσίαν. Σταυρού δύναμιν είχε επίσης, η ράβδος του Μωϋσέως, η οποία μετεβλήθη εις μεγάλον όφιν και μετεμόρφωσε τας ράβδους των Αιγυπτίων και άλλας από αυτάς κατέπινε, άλλοτε πάλιν μετέβαλλε το νερό του ποταμού σε αίμα, διά να μη μπορούν να πίνουν νερό. Και άλλοτε μεν, έβγαζε από τα νερά βατράχους, άλλοτε δε, έρριπτε ακρίδας, σκνίπας και σκότος βαθύ, και όλας τας άλλας εκείνας τιμωρίας των Αιγυπτίων.

Σταυρού προτύπωσις ήτο και η ιδία αυτή ράβδος του Μωϋσέως, όταν εσχίζετο η Ερυθρά θάλασσα εις δύο μέρη και εδημιουργούντο τα υδάτινα εκείνα τείχη διά να περάση αυτός μαζί με τον λαόν.

Σταυρού προτύπωσις επίσης ήσαν ο «στύλος του πυρός» και ο «στύλος της νεφέλης» διά των οποίων ωδηγούσε ο Θεός τους περιπλανωμένους Ιουδαίους, όταν έφυγον από την Αίγυπτον.

Σταυρού προτύπωσιν έκαμε και αυτός ο ίδιος ο Μωϋσής, επάνω εις το Όρος έχοντας υψωμένα τα χέρια, όταν ο Ιησούς του Ναυή επολέμει τους αλλοφύλους Αμαληκίτας· και ο μεν Μωϋσής εστηρίζετο υπό του Ααρών και του Ωρ, οι δε Ισραηλίται νικούσαν.

Σταυρού προτύπωσις ήτο και η ράβδος που εκτύπησε την πέτραν εις την έρημον, και ανέδειξε την ξηράν γην γεμάτην από τρεχούμενο νερό.

Αλλά και η ράβδος που εβλάστησε τα καρύδια τί εδήλωνε; Δεν προεικόνιζε φανερά τον Σταυρόν; Αλλά και ο Ησαΐας ο οποίος επριονίσθη με ξύλινο πριόνι, δεν προετύπωνε τον Σταυρόν; Αφήνω να λέγω ότι και του Αγγέ η σταύρωσις και του Σισάρα η εν πασσάλω καθήλωσις, προετύπουν φανερά τον Σταυ¬ρόν. Αλλά και η μηλωτή του Προφήτου Ηλία, μπορώ να ειπώ, προετύπωνε την δύναμιν του Σταυρού, όταν έσχισε εις δύο τα νερά του Ιορδάνου ο Προφήτης, και πέρασε ως διά ξηράς. Τί να είπωμε δε, και διά το θαύμα του Προφήτου Ελισσαίου, όταν έρριψε το ξύλο της αξίνης μέσα εις το νερό, και ανείλκυσε τον σιδερένιο πέλεκυ, ο οποίος, αν και ήτο βαρύς, έγινε ελαφρός;

ιε΄. Πράγματι λοιπόν ο Σταυρός είναι κάτι πολύ μεγάλο, και σε πολλά μέρη της Αγίας Γραφής μαρτυρείται ή προτυπούται, και πολλά θαύματα γίνονται καθημερινώς με την δύναμίν του. Πρέπει να προσκυνούμε λοιπόν τον Σταυρόν, διότι δι’ αυτού εγνωρίσαμε τον Κύριον. Πρέπει να προσκυνήται ο Σταυρός, διότι δι’ αυτού δοξάζομε τον Χριστόν. Προσκυνούμε τον Σταυρόν, διότι δι’ αυτού ελάβαμε την ευλογίαν, και ελευθερωθήκαμε από την κατάρα. Προσκυνούμε τον Σταυρόν, διότι δι’ αυτού εξεμέσαμε την πικρή γεύσι του “ξύλου της παρακοής”, και εγεύθημεν την γλυκύτητα της σωτηρίας.

Ευλογημένο αυτό το Ξύλον, διά του οποίου ευλογήθηκαν όλα τα έθνη. Είναι ευλογημένο αυτό το Ξύλον, επάνω εις το οποίον ο Θεός Λόγος σωματικώς εσταυρώθη! Ποίο πράγμα θα μπορούσε να είναι πιο θαυμαστό και παράδοξον; Να βλέπης δηλαδή ένα Θεόν να σταυρώνεται, και μάλιστα μαζί με ληστάς; Είναι ευλογημένο το Ξύλον, διά του οποίου ο Ληστής μπήκε εις τον Παράδεισον, και η γεύσις του Ξύλου αυτού, απεμάκρυνε την πικράν γεύσιν (της παρακοής και της αμαρτίας)· ποιό πράγμα θα μπορούσε να είναι πιο θαυμαστό από αυτό; Διότι τον Παράδεισον τον οποίον έκλεισε ο Αδάμ με την πτώσιν του, τούτον άνοιξε ο Ληστής με την μετάνοιάν του. Και από εκεί που εξωρίσθη εκείνος, εκεί ενεγράφη μόνιμος κάτοικος ετούτος. Πολύ καλή, επιτυχημένη και θαυμάσια εναλλαγή! Εξήλθε ο ένας κλέπτης και εισήλθε ο άλλος κλέπτης· ο πρώτος, επειδή έκαμε παράβασιν· ο δεύτερος, επειδή μετενόησε. Ο ένας, επειδή υπετάγη εις τον διάβολον· ο άλλος, επειδή εσταυρώθη μαζί με τον Κτίστην.

Ευλογημένο είναι το Ξύλον, από το οποίον κατεσκευάσθη η νοητή Κιβωτός της Εκκλησίας, και η οποία έχει την δύναμιν να διασώζη τον κόσμον από τον κατακλυσμόν της αμαρτίας. Είναι ευλογημένο το Ξύλον, από το οποίον έφαγε ο Ληστής, και ηξιώθη του Παραδείσου της τρυφής. Ευλογημένο είναι το Ξύλον, από το οποίον επειδή δεν έφαγε προηγουμένως ο Αδάμ, αντήλλαξε την ζωήν με τον θάνατον, προσκολληθείς προς το «ξύλον της γνώσεως» με την αυθάδη εκείνην γεύσιν. Έπειτα αφού έφαγε, αντελήφθη τον πλούτον του και εύρε την αποκατάστασίν του. Είναι ευλογημένο το Ξύλον, διά του οποίου οι βασιλείς νικούν τους εχθρούς, και οι στρατηγοί προσφέρουν τα λάφυρα που κέρδισαν, και πλήθη στρατιωτών συλλαμβάνουν τους βαρβάρους αιχμαλώτους. Είναι ευλογημένο το Ξύλον, διά του οποίου καταστρέφονται τα τόξα, και οι ασπίδες γίνονται παρανάλωμα της φωτιάς. Είναι ευλογημένο το Ξύλον, διά του οποίου οι υπερήφανοι εχθροί λυγίζουν, υποκύπτουν και υποχωρούν τρέπονται εις φυγήν οι βάρβαροι και φεύγουν οι Σκύθαι πανικόβλητοι «μηδε¬νός διώκοντος».

ις΄. Λοιπόν, υψώσατε σήμερα μαζί μου την φωνήν, και ας απευθύνωμε μαζί με την Αγία Γραφή, τα λόγια της, προς τον Θησαυρόν του Σταυρού. Και Θησαυρόν του Σταυρού, ονομάζω τον Υιόν του Θεού, τον Χριστόν, προς τον Οποίον πρέπει να απευθύνωμε τα λόγια μας λέγοντες: «Πάντα τα έθνη, όσα εποίησας, ήξουσι και προσκυνήσουσιν ενώπιον Σου, Κύριε, και δοξάσουσι το Όνομά Σου, ότι μέγας ει Συ και ποιών θαυμάσια, Συ ει ο Θεός μόνος». Εις Αυτόν ανήκει η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων· Αμήν.

(Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός, εκδ. Ι.Μ. Σταυρονικήτα, Άγιον Όρος, σ. 19-45)